رپ فارسی به شکلی از ژانر موسیقی به نام رپ گفته می‌شود که به زبان فارسی خوانده می‌شود. این سبک موسیقی اگر چه عمدتاً متأثر از سبک رپ آمریکایی است، اما تمام ویژگی‌های آن را ندارد و برخی خصوصیات آن در رپ آمریکایی وجود ندارد. رپ فارسی در اواخر دهه ۱۳۷۰ خورشیدی در ایران شکل گرفته‌است و خواننده‌های زیادی به‌طور زیرزمینی و غیرمجاز در این سبک فعال هستند. در ایران، خوانندگان رپ از این ابزار برای اعتراض به مشکلات اجتماعی، سیاسی، فرهنگی خود استفاده می‌کنند. البته افراد مختلف با اهداف و نیات متفاوتی مشغول به نوشتن شعر در چنین قالبی می‌شوند. این زیرسبک از موسیقی این فرم با به‌کارگیری تکنیک‌های غربی و استفاده از منابع بومی موجود به وجود آمده، موضوعی که که در ایران نهایتاً گاهی به سمت و سوی موسیقی عامه ‌پسند گرایش یافته‌است.

موسیقی رپ فارسی به‌طور کلی به دو دسته تقسیم می‌شود:

1. رپرهای مین استریم سبک رپ فارسی بیشتر از موضوع‌هایی مانند زندگی و افکار خود، خوش گذرانی، عشق و مسائل روزمره و عادی ترانه های‌خود را می‌نویسند و تولید می‌کنند و رواج زندگی ای آزاد و دور از قوانین را می‌کنند.

2.  رپرهای زیرزمینی از نظر آرایه و قافیه‌ها پیچیده‌تر از مین استریم‌ها هستند و معمولاً معترض تر از خوانندگان مین استریم هستند اما مطلقاً جنبه سیاسی اجتماعی ویژگی اصلی این سبک نیست و هر موضوعی که مربوط به اعتراض باشد الزاماً زیرزمینی نیست چرا که بسیاری از تکنیک‌های نوشتاری در کارهای بعضی رپرهای اعتراضی رعایت نمی‌شود و در کنار کارهایشان به خوانندگی راک و پاپ و سبک‌های مین استریم دیگری می‌پردازند.

در نوشتن متن ترانه‌های رپ، هیچ الزامی برای رعایت قوانین ادبی وجود ندارد. موسیقی رپ به موضوعاتی از جمله: اختلاف طبقاتی، ریاکاری، دعواهای خیابانی، فرهنگ غالب جهانی و همچنین بحران‌های سیاسی می‌پردازد. کلام آن اگرچه قافیه‌هایی ضعیف دارد و در نگاه بسیاری شعر ناب به حساب نمی‌آید، اما با همین سادگی و بی پیرایگی خود می‌کوشد تا معنایی دیگر از زندگی اجتماعی را به ما یادآوری کند، که بعدی از زندگی مردم کوچه و خیابان است. به نحوی می‌توان گفت چارچوب تعیین شده موسیقی را که دارای قوانین سخت و مشخص است را خرد می‌کند تا موسیقی در دسترس عامی‌ترین افراد جامعه قرار گیرد.

شکل‌گیری رپ فارسی

در اواخر دهه ۱۳۷۰ خورشیدی موسیقی رپ در یک برنامه تلویزیونی به نام «اکسیژن» در ایران پخش شد. این قطعه توسط شهاب حسینی مجری برنامه خوانده شد و تا حدودی مورد توجه قرار گرفت. تقریباً دو سال بعد از این رخداد، اولین آلبوم رسمی رپ فارسی در ایران توسط شاهکار بینش‌پژوه با نام اسکناس منتشر شد. این آلبوم که در سبک رپ طنز بود، اولین آلبوم رپ فارسی بود که در ایران با مجوز رسمی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی منتشر شد.

در مورد فعالیت گروه‌های زیرزمینی رپ فارسی در ایران به دلیل پیچیدگی شرایط و تحت فشار بودن هنرمندان این سبک از موسیقی زیرزمینی، منابع دقیق و موثقی دال بر تاریخچه اصلی، برنامه‌های ملاقات و نحوه شکل‌گیری گروه‌های ابتدائی منتشر نشده‌است.

در اواخر دهه هفتاد خورشیدی اما رپ فارسی شکل جدی تری به خود گرفت و گروه ها و خوانندگان جدیدی روی کار آمدند.

موقعیت در ایران

در سال‌های اخیر به تعداد گروه‌ها و خوانندگان رپ در داخل ایران افزوده شده‌است. همچنین آثار گروه‌ها و خوانندگان رپ فارسی در خارج از ایران نیز از طریق اینترنت و شبکه‌های ماهواره‌ای در ایران منتشر می‌شود. با توجه به این که اخذ مجوز از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برای توزیع قانونی تولیدات موسیقی، برای این افراد عملاً امکان‌پذیر نبوده‌است و با توجه به فقدان قوانین انتشار الکترونیک و حق تکثیر در ایران، پخش این آثار از طریق اینترنت و معمولاً به صورت رایگان انجام می‌گیرد. اغلب گروه‌های زیرزمینی ایرانی نیز آثار خود را از طریق شبکه‌های اجتماعی، وبگاه‌ها و وب‌نوشت‌های شخصی به گوش شنوندگان می‌رسانند.

تصویری که از موسیقی رپ در ایران ترویج می‌شد گاهی آن را مرتبط با شیطان‌پرستی قرار می‌داد. در ۲۵ مهرماه ۱۳۸۷ برنامه‌ای از یکی از شبکه‌های تلویزیونی ایران پخش شد که به گفته سازنده آن، به بینندگان نشان می‌داد که شیطان‌پرستی رابطه‌ای با رپ ندارد. با این حال، به نظر برخی منتقدان این برنامه در عمل تأثیر عکس روی بینندگانش می‌گذاشت.

تعدادی از خوانندگان این سبک بازداشت شدند و همچنین استودیوهایی که در آن آهنگ‌های خود را ضبط می‌کردند توسط نیروی انتظامی پلمپ شد.

اخذ مجوز

گسترش رپ فارسی به‌طور زیرزمینی و از طریق اینترنت، به ویژه با توجه به این که برخی از آثار زیرزمینی شامل فحش و ناسزا بود، باعث شد که دفتر موسیقی وزارت ارشاد در مورد اعطای مجوز به آثار این سبک سخت‌گیرانه عمل کند. مدتی پس از این که قطعه‌ای در سبک «رپ-پاپ» فارسی در عنوان‌بندی مجموعه تلویزیونی «خانه به دوش» از یکی از شبکه‌های تلویزیونی ایران پخش شد، دفتر موسیقی وزارت ارشاد در نامه‌ای به سازمان صدا و سیما از پخش ترانه‌ای با این سبک از رسانه‌ای مانند تلویزیون گلایه کرد. با این حال، در اواخر سال ۱۳۸۵ خورشیدی آلبومی ۸ قطعه‌ای از مجید غفوری با نام «نگو دیره» منتشر شد که در یکی از قطعه‌های آن بخش‌هایی به سبک رپ توسط یاس خوانده شده بود. شایعاتی در مورد مجوز نداشتن این آلبوم یا مجاز شدن موسیقی رپ شکل گرفت که در نهایت با تأیید رسمی مجاز بودن این آلبوم توسط وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ایران، برطرف شد. برخی خوانندگان پاپ فارسی نیز با دارا بودن مجوز رسمی از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ، در کارنامه خود آثاری با محتوای رپ به ثبت رسانده‌اند ، برای مثال شهاب مظفری طی یک پست اینستاگرامی با انتشار یک ویدیو از خود که در آن نشان داده شد مشغول اجرای یک قطعه رپی است.

از پاپ تا سینما و از سینما تا رپ

بنیامین بهادری چهره مهمی در موسیقی ایران است. او از همان ابتدا مسیر متفاوتی را در موسیقی ایران آغاز کرد و به مرور به اوج رسید. «سبک» او سالها در موسیقی ایران همه گیر بود و مورد توجه قرار گرفت و نشان داد استعدادی جدی در روند اوج گیری موسیقی پاپ در ایران است. سینما را تجربه کرد وپس از تراژدی بزرگی که در تصادف و درگذشت همسرش، از سر گذراند، باز به اوج برگشت اشباع شد و موفقیت در قله را تجربه کرد و حالا پنج سالی هست که هیچ خبری از او نیست. بنیامین پس از این همه سال سکوت، دوباره برگشته. این بار با یک آلبوم که فقط یک قطعه یک ساعته دارد و حالا میخواهد موج جدیدی را در موسیقی ایران تجربه کند. او پس از مدت ها سکوت در روزهای گذشته خبر داد که قرار است آلبومش را روانه بازار کند. از اَپ شخصی اش رونمایی کند و بخش هایی از آلبومش را هم در یک لایو اینستاگرامی،پخش کرد. آلبومی با رگه های موسیقی رپ که قطعا به زودی اخبار بیشتری از او منتشر خواهد شد.

سرنوشت رپ و رپر ها چه شد؟

سرنوشت شکرشکن

امین شکرشکن که قطعه «جورتو میشکم»؛ اثر مشترک و پرمخاطبش با رضا صادقی را پیشتر منتشر کرده بود، به زودی یک قطعه ار ان بی را به صورت مشترک با فیزر خواننده گروه تاک دان منتشر می‌کند و این قطعه شروع تغییر سبک این خواننده مجاز است. این روزها خوانندگان مجاز یکی پس از دیگر راه رپ را درپیش می‌گیرند.

سرنوشت آرمین

آرمین زارعی با نام هنری آرمین۲afm اولین خواننده رپ ایرانی بود که توانست به‌طور رسمی مجوز وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را به‌ دست آورد ، تمامی آثار او قبل از دریافت مجوز در سبک های رپ و هیپ هاپ بود اما بعد از دریافت مجوز و شروع به فعالیت رسمی آثار پخش شده از وی در سبک های پاپ بود .

سرنوشت یاس

یاس که از قدیمی ترین رپر های ایرانی به شمار می رود بار ها صدایش در فیلم های مختلفی مانند «بارکد» و سریال «رقص روی شیشه» حذف شد و این ها دو رویدادی بود که در سالهای اخیر با حواشی مختلفی رو به رو شده است.این رپر با انتشار آثاری چون «سفارشی» و «بیم» در سالهای اخیر، سروصدای زیادی را در دنیای رپ فارسی باعث شده است.»

رپ فارسی  این روزها سهمی از مارکت موسیقی ایرانی را به خود اختصاص داده و جسته و گریخته، اخبار برگزاری کنسرت های زیرزمینی رپ در تهران هم منتشر می شود.  سالها پیش «پیروز ارجمند» (مدیرکل وقت دفتر موسیقی وزارت ارشاد) در یک گفتگوی رسمی اعلام کرد که موسیقی رپ با تعریفی جدید و تحت عنوان «گفتاواز» قرار است به صورت رسمی فعالیت هایش را آغاز کند.

موضوعی که با برکناری خبرساز این مدیر موسیقی در ایران، نیمه کاره ماند و حالا بار دیگر به نظر میرسد پروژه رسمیت رپ فارسی کلید خورده است.  پیروز ارجمند در آن گفتگو درباره مجاز شدن رپ فارسی گفته بود: این موسیقی ریشه در فرهنگ ایران دارد. ما در فرهنگمان ترتیل‌خوانی، رجزخوانی و بحر طویل‌خوانی داریم حتی حماسه‌سرایان ایرانی که رجزخوانی یا شاهنامه‌خوانی می‌کردند به‌نوعی از موسیقی شبه‌رپ استفاده می‌کردند. بیشتر از یک دهه است که موسیقی رپ در ایران اقبال و مخاطبان گسترده‌ای پیدا کرده و خوانندگان بسیاری آثار خود را در این قالب تولید می‌کنند. با این حال فعالیت‌های خوانندگان و آهنگسازان رپ ایرانی عمدتا بدون مجوز و زیر زمینی بوده است. این مساله عرضه و فروش آثار و برگزاری کنسرت‌ها را دشوار کرده است . 

نیایش احمدی-خبرنگار تحریریه جوان قدس